Krhotine, ožiljci

─── Nenad OBRADOVIĆ

U prestižnoj filozofskoj ediciji Parnas, u izdanju Matice hrvatske, pojavila se knjiga Žudnja i stremljenje samozatajnog dubrovačkog filozofa i prevoditelja Marija Kopića. Posredi je knjiga fenomenološkog usmerenja čija pitanja ne samo da zadiru u tradicionalne metafizičke probleme čisto filozofske prirode, nego se autorovim uvidima pred čitaocima otvara radikalno novo, postmoderno promišljanje realnosti i savremenih fenomena poput erosa, seksualnosti, ljubavi, kritike, religije, odnosa nauke i vere, ali i pitanja ekonomije i rada. Kopić u ovoj knjizi nastavlja stvaralački put na izvorištu fenomenologije i hajdegerijanskih stranputica, on neumorno istrajava na putu gde se ukazuje raznovrstan horizont pogleda na svet u odnosu na stvari takve kakve one odista jesu, bez naslaga tradicionalnih i dogmatskih svetonazora.

Kopić je filozof čija je produktivnost neupitna. Autor je desetina članaka i eseja na filozofske teme, preveo je gotovo većinu značajnih filozofskih članaka i eseja sa engleskog, francuskog, nemačkog i slovenačkog jezika. Pritom je oduvek i zauvek ostao veran iskušavanju mišljenja i dela Martina Hajdegera kao filozofa koji je svojim mišljenjem ontološke diferencije o razlici između bivstvovanja kao bivstvovanja i bivstvujućeg kao bivstvujućeg napravio radikalan rez u savremenoj filozofiji. Kopić se u knjizi Žudnja i stremljenje više puta vraća Hajdegeru, on je u neprestanom dijalogu sa njegovim delom, a čini se da ga posebno zaokuplja Hajdegerova teza o tome da je ,,filozofija ušla u svoj kraj''.

Na tome tragu, Kopić ne nastupa nihilistički, niti kraj filozofije vidi kao njeno ukinuće. Naprotiv, on preko Hajdegerovih uvida o biti filozofije, čuđenju pred time da smo kao bića u neprestanoj potrazi za autentičnom egzistencijom čiji je temeljni egzistencijal briga pred neupitnom konačnošću, zaključuje da se sva filozofija sabrala u jedno novo bivstvovanje ograničeno naučno tehničkim paradigmama. Ako je filozofija prispela do svog kraja, piše Kopić, to onda znači da se našla na svom mestu. Filozofija se, ako sledimo Hajdegera, ,,izvila iz metafizike, napustila svoju trans-empiričnost i postala empirijska nauka o čoveku''. Tome nasuprot, cilj filozofije bio bi taj da se ,,ono o čemu raspravlja filozofija tiče nas samih, da nas dodiruje u našoj biti.'' U tome se sastoji Hajdegerova kritika tehnike koja je sve ono svojstveno čoveku kao čoveku podredila jednom idejnom konceptu predaje i zaborava čovekovog bitka.

U značajnom eseju Oproštaj od kritike Kopić ulazi u dijalog sa Kantovim kritikama naglašavajući već na početku da je horizont uma, tragom Kantovog ishodišnog pitanja o egzistenciji čoveka, horizont delovanja i mogućnosti. Horizont je, prema Kopiću, granica koja se pomera zajedno sa nama. Filozofija se iz horizonta uma vidi kao ,,mudrost koja nam očituje krajnje, odnosno zadnje svrhe ljudskoga uma''. Mi se, dakle, u filozofiji kritički odnosimo prema svetu, potom prema nama samima, preko filozofiranja filozofije ispitujemo granice naše spoznaje, moralnosti i specifične određenosti čoveka u svetu. Prelazeći granicu, ocrtavamo lice čoveka kao čoveka. Kopić je u tom smislu fenomenolog koji zastupa postmodernistički pogled na svet. On nije izričit, nego je sugestivan i otvoren za kritičke mogućnosti našeg uma. U njegovom mišljenju neprestano se zalazi na plodno filozofsko tlo koje se misaono ,,zaliva'' kako bi porodilo nove plodove i prinose.

U centralnom i filozofski najbolje utemeljenom eseju Ideološki i spolni eros Kopić pojašnjava smisao pojmova žudnje i stremljenja. Polazeći od mitologije i Platona, ali i klasičnih antičkih pisaca, Kopić erotičnoj podlozi filozofije, svemogućem Erosu, pripisuje označitelje – čežnju i žudnju. Dok je čežnja u stalnoj potrazi za celinom, žudnja je po svojoj prirodi simbolička. Budući da žudnju opseda svagdana dijaboličnost, u njenoj je biti simboličnost koja otvara ponor između celine i jednine. Žudnja se, piše Kopić, ,,rađa iz dijaboličkog reza u simbolu, odnosno iz spolne dijafore kao izvorišta spolnosti, kao što s druge strane znači da se dijaboličnost kao uvjet simboličnosti posvedočuje upravo u žudnji''. Platon Eros tumači kao stremljenje, izvestan od-skok, demon, nešto što pripada božanskom biću. Eros je u stremljenju uvek posrednik između smrtnosti i besmrtnosti, između slike i ideje. Otuda često tumačena ideja Erosa kao ljubopitljivog demona koji je po prirodi nužno filozof. Ako je po prirodi Eros filozofičan, zaključuje Kopić, onda je filozof kao filozof nužno erotičan. ,,Pravi eros je u ljubavi prema znanju, rado-znalosti, ljubo-pitnosti''. Ali dok žudnja nalazi ishodište u ljubavi, prekoračujući granice čiste ugođajnosti, stremljenje je u blizini volje za moć, ono prelazeći u svet ideja, dakle metafizički horizont, podređuje sve druge u objekte i time instrumente svoje požude.

Neke od Kopićevih prethodnih knjiga – Nezacjeljiva rana svijeta, Sekstant – skice o duhovnim temeljima svijeta, Otkucaji drugoga, Prozori – ogledi o umjetnosti – zadržavaju njemu svojstvenu nit dijaloških perspektiva na temelju fenomenološkog pogleda na svet, budući da se najrazličitiji problemi – od filozofskih do čisto praktičnih pitanja ekonomije, etike i politike – tretiraju kao čisti fenomeni neuprljani prisustvom bilo kakve ideologije ili dogmatizma. Kako je to definisao u svom autoportretu, štampanom u knjizi Prozori, zastupani fenomenološki stav znači ,,svakoputni povratak samim stvarima'', što podrazumeva ,,ostaviti predsrasude i pretpostavke, sva prethodna uvjerenja o stvarima i pustiti da nam se stvari očituju takve kakve jesu''. Ispitujući šumske puteve fenomenologije Kopić zalazi u post-modernizam koji vidi kao usmerenje čoveka prema čoveku u svim njegovim dimenzijama. Čovek nije subjekt, nego čovek, pa se svi Kopićevi radovi mogu utemeljiti kao odbrana od sveprisutnog objektivizirajućeg čoveka koji pokušava da sve stvari tretira ,,kao predmete manipulacije i upotrebe'', pritom ne dopuštajući drugom da bude drugi u svojoj drugosti.

Knjiga Žudnja i stremeljenje pisana je kao čista filozofska knjiga, sa obiljem referenci i pojašnjenja, pa svojim uvidima spada u vrhunce filozofske literature štampane na našim prostorima.

//Žudnja i stremljenje, Mario Kopić, prideđivač izdanja Damir Barbarić, edicija Parnas, Matica hrvatska, 2018.//